Zmarła sowiecka szpieg, która rzekomo ocaliła Churchilla i Roosevelta

W wieku 93 lat zmarła sowiecka szpieg Goar Wartanan. W 1943 roku miała rzekomo ocalić Churchilla i Roosevelta w Teheranie przed niemieckim zamachem.

Wartanan urodziła się w Armenii w 1926 roku. W latach trzydziestych jej rodzina przeniosła się do Iranu. Goar w wieku 16 lat wstąpiła do antyfaszystowskiej organizacji walczącej z niemieckimi szpiegami, której liderem był jej przyszły mąż Gework. Ich organizacja miała rzekomo doprowadzić do dekonspiracji setek niemieckich agentów.

Po wojnie para wróciła do Rosji. Ich dalsze losy są tajemnicze. Wiadomo, że oboje związali się na długie lata z sowieckim wywiadem, a SWR – następczyni KGB – ujawniła jakiś czas temu, że oboje brali udział w wielu akcjach poza granicami ZSRR jako tzw. nielegałowie. To, co dokładnie robili, nadal jest jednak tajemnicą kremlowskich archiwów.

Małżeństwo Wartananów cieszyło się w Rosji niezwykłą popularnością z powodu jednej akcji. W 1943 roku przedstawiciele Wielkiej Trójki – Józef Stalin, Winston Churchill i Franklin Delano Roosevelt – spotkali się na konferencji w Teheranie. Niemcy mieli się o tym dowiedzieć i zaplanować operację o kryptonimie Długi Skok. Według tego planu oddział niemieckich komandosów pod dowództwem słynnego Ottona Skorzennego miał dostać się na teren konferencji i dokonać zamachu na Stalina i przywódców aliantów.

Agenci NKWD szybko dowiedzieli się o tych planach. Wartananom i ich oddziałowi udało się wkrótce potem namierzyć oddział sześciu niemieckich radiooperatorów. Śledzili ich aż do kryjówki w jednej z teherańskich willi, dzięki czemu Rosjanom udało się przechwycić ich transmisje, dzięki czemu poznali miejsce, gdzie mieli desantować się ludzie Skorzennego. Niemcy zorientowali się jednak, że są śledzeni i operację w ostatniej chwili odwołano.

Tak przynajmniej twierdzą rosyjscy historycy. Zachodni historycy mają jednak poważne wątpliwości. Już w trakcie wojny brytyjski wywiad miał stwierdzić, że to „kompletna bzdura” wymyślona przez Stalina aby pod pozorem środków bezpieczeństwa zbliżyć się do Roosevelta i móc na niego wpływać na osobności. Inni zwracali uwagę, że w 1943 roku niemiecki wywiad nie miał już wystarczającej ilości agentów w Iranie żeby móc coś takiego zorganizować. Zwracają też uwagę,że konferencji pilnowało kilka tysięcy agentów NKWD i taka operacja byłaby misją samobójczą, bez szans na powodzenie. Sam Skorzeny po wojnie przyznał, że rozmawiał z Hitlerem o zabójstwie Churchilla, ale uznał, że jest to niewykonalne i Hitler miał przyznać mu rację. „Operacja Długi Skok istniała wyłącznie w umysłach mniej niż prawdomównych oszustów” – napisał. Nie brak jednak takich, którzy uważają, że całe zdarzenie naprawdę miało miejsce.

Jakkolwiek byłoby naprawdę, Rosjanie pożegnali Goar jak bohaterkę. „On był bohaterem Związku Radzieckiego” – napisała w oświadczeniu SWR odnosząc się do jej zmarłego w 2012 roku męża – „Ona była bohaterką wszystkich jego osiągnięć”. Rzecznik prezydenta Putina Dymitri Peskow zwołał specjalną konferencję prasową, na której przekazał jego kondolencje. Stwierdził, że małżeństwo Wartananów zmieniło bieg historii. Ujawnił również, że przyjaźnili się z Władymirem Putinem gdy on sam był jeszcze szpiegiem.